Tá tràng là cơ quan đóng vai trò quan trọng trong việc tiêu hóa và hấp thụ chất dinh dưỡng từ thức ăn để nuôi cơ thể. Nếu trong cuộc sống thường ngày, việc ăn uống hay sinh hoạt không lành mạnh, lạm dụng thuốc giảm đau,… có thể làm tăng nguy cơ tổn thương tá tràng, dẫn đến nhiều bệnh lý tại đây. Trong bài viết sau, mời Cô Chú, Anh Chị cùng tìm hiểu tá tràng nằm ở đâu, cấu tạo cũng như những vấn đề liên quan đến tá tràng thường gặp.
Tá tràng nằm ở đâu trong cơ thể?
Tá tràng (tên Tiếng Anh: Duodenum) là đoạn hình chữ C đầu tiên của ruột non. Trong hệ tiêu hóa, vị trí của tá tràng nằm phía dưới dạ dày, có chiều dài khoảng 25 đến 30cm.
Giải phẫu cấu tạo của tá tràng
Cùng với thắc mắc vị trí tá tràng nằm ở đâu, thì cấu tạo tá tràng như thế nào cũng là vấn đề được nhiều người quan tâm. Dưới đây là thông tin giải phẫu tá tràng theo các đoạn và lớp:
Các đoạn của tá tràng
Tá tràng có thể được chia thành bốn đoạn. Mỗi phân đoạn có cấu trúc và hình dạng khác nhau:
- Tá tràng trên: Đây là đoạn 2cm đầu tiên của tá tràng, nối tiếp với môn vị, được gọi là hành tá tràng.
- Tá tràng xuống: Đoạn tá tràng này nằm ngay phía trên thận phải và kéo dài xuống dưới. Nơi đây còn có nhú tá lớn và bé, là lỗ đỏ của dịch tụy và dịch mật. Từ đó cung cấp các enzyme vào tá tràng để giúp phân hủy thức ăn.
- Tá tràng ngang: Đoạn này kéo dài theo chiều ngang của bụng. Nó chạy từ phải sang trái, nằm ở phía trước động mạch chủ, phía sau mạng lưới mạch máu.
- Tá tràng lên: Đoạn cuối cùng này dẫn đến hỗng tràng (phần giữa của ruột non), thường đi qua đỉnh hoặc hơi sang trái động mạch chủ.
Các lớp của tá tràng
Một số lớp cơ và các mô khác tạo nên tá tràng gồm có:
- Lớp niêm mạc: Là lớp trong cùng được cấu tạo bởi các tuyến nhầy và các vi nhung mao. Trong đó, các phần nhô ra giống như ngón tay có tác dụng hấp thụ chất dinh dưỡng.
- Lớp dưới niêm mạc: Chủ yếu là lớp mô liên kết, chứa mạng lưới mạch máu và dây thần kinh đi dọc theo chiều dài của tá tràng. Lớp dưới niêm mạc này cũng chứa các tuyến Brunner tiết ra chất nhầy giúp thức ăn di chuyển qua và bicacbonat – một hóa chất trung hòa acid trong nhũ trấp trước khi tiêu hóa tiếp.
- Lớp cơ: Được tạo thành từ các mô cơ trơn, chịu trách nhiệm cho các cơn co thắt trong đường tiêu hóa. Các cơ trộn nhũ trấp với các enzyme tiêu hóa và đưa thức ăn di chuyển vào hỗng tràng.
- Lớp thanh mạc: Đây là lớp ngoài cùng của tá tràng, được đặc trưng bởi biểu mô vảy – một lớp tế bào phẳng ngăn tá tràng với các cơ quan khác.
Chức năng của tá tràng
Tá tràng là một cơ quan quan trọng trong ống tiêu hóa, giúp phân hủy thức ăn và hấp thụ các chất dinh dưỡng cần thiết cho cơ thể. Chức năng của tá tràng cụ thể như sau:
Tiêu hóa và hấp thụ các chất dinh dưỡng cho cơ thể
Thức ăn sau khi được nhào trộn với dịch vị dạ dày sẽ được đẩy xuống tá tràng để tiếp tục quá trình tiêu hóa và bắt đầu hấp thụ vitamin, khoáng chất như folate, sắt, vitamin D,… Quá trình tiêu hóa bên trong tá tràng khá thuận lợi nhờ có sự hỗ trợ của dịch mật từ gan, men tiêu hóa từ tuyến tụy, dịch ruột do thành tá tràng và các cơ quan tiêu hóa khác tiết ra. Theo đó, tá tràng sẽ trộn nhũ trấp với các enzyme để phân hủy thức ăn, và bổ sung bicarbonate giúp trung hòa độ axit (độ pH) trong nhũ trấp.
Sản xuất các hormone hỗ trợ tiêu hóa
Để hỗ trợ các quá trình tiêu hóa khác trong cơ thể, tá tràng sẽ sản xuất hai hormone là:
- Secretin: Hormone Secretin được sản xuất bằng cách kích thích bài tiết nước và bicarbonate vào tá tràng. Nhờ đó giúp điều chỉnh độ pH của tá tràng ở mức độ cân bằng, để hỗ trợ quá trình tiêu hóa của amylase và lipase trong tuyến tụy thuận lợi.
- Cholecystokinin: Hormone Cholecystokinin được sản xuất bởi biểu mô tá tràng, có tác dụng hỗ trợ quá trình tiêu hóa và hấp thụ các chất dinh dưỡng như chất béo và protein.
Hỗ trợ miễn dịch cho cơ thể
Một chức năng quan trọng khác của tá tràng là hỗ trợ miễn dịch cho cơ thể. Theo đó, các lợi khuẩn trong tá tràng và các phần khác của ruột non sẽ tạo ra một ‘hàng rào’ ngăn chặn vi khuẩn có hại xâm nhập vào cơ thể.
Các bệnh lý thường gặp ở tá tràng
Nếu không được chăm sóc, bảo vệ đúng cách thì tá tràng có thể gặp phải một số bệnh lý liên quan đến viêm, loét, ung thư,… gây ra nhiều triệu chứng khó chịu cho người bệnh.
Các bệnh liên quan đến tá tràng có thể kể đến như:
Bệnh lý ruột mạn tính (IBD)
Bệnh lý ruột mạn tính (Inflammatory Bowel Disease – IBD) bao gồm 2 bệnh là bệnh Crohn và bệnh viêm loét đại tràng. Đây là nhóm bệnh lý mạn tính, xảy ra trên toàn bộ ống tiêu hóa, khiến lớp niêm mạc bị viêm, sưng đỏ. Người bị bệnh lý ruột mạn tính có thể bị đau quặn bụng, buồn nôn kèm theo các triệu chứng như tiêu chảy, chán ăn, sụt cân,…
Bệnh Celiac
Bệnh Celiac là một chứng rối loạn miễn dịch, do cơ thể phản ứng bất thường với gluten (protein được tìm thấy trong lúa mạch, lúa mì,…). Điều này có thể gây tổn thương đến ruột non, khiến cơ thể giảm khả năng hấp thụ dinh dưỡng. Người mắc bệnh Celiac có thể gặp các triệu chứng như đau bụng, táo bón, tiêu chảy, đầy hơi,…
Viêm và loét dạ dày – tá tràng
Viêm dạ dày – tá tràng và loét dạ dày – tá tràng là hai bệnh lý phổ biến, có thể xuất hiện ở mọi độ tuổi và giới tính. Cụ thể:
- Viêm dạ dày – tá tràng: Là tình trạng tổn thương, viêm ở niêm mạc dạ dày và tá tràng. Nguyên nhân gây bệnh có thể do nhiễm vi khuẩn Helicobacter pylori (Hp), lạm dụng thuốc giảm đau không steroid (NSAID), uống nhiều bia rượu,… Các triệu chứng của bệnh có thể là đau vùng thượng vị (đau giữa bụng), kèm theo triệu chứng buồn nôn, nôn mửa, tiêu chảy, đầy hơi, chán ăn,…
- Loét dạ dày – tá tràng: Là tình trạng các vết loét phát triển ở đoạn đầu của tá tràng và trên niêm mạc dạ dày. Nguyên nhân gây ra các tổn thương này thường do nhiễm vi khuẩn Hp, sử dụng các thuốc chống viêm không steroid (NSAID),… Tùy theo vị trí loét và mức độ tổn thương ở dạ dày, tá tràng, triệu chứng của loét dạ dày – tá tràng có thể là đau bụng, nóng rát vùng thượng vị, chướng bụng, ợ chua, sụt cân không chủ đích,…
Hội chứng động mạch mạc treo tràng trên (SMA)
Hội chứng động mạch mạc treo tràng trên (SMA) là bệnh lý hiếm gặp và khó chẩn đoán, đặc trưng bởi sự chèn ép đoạn thứ ba của tá tràng, giữa động mạch chủ bụng và động mạch mạc treo tràng trên. Nguyên nhân gây bệnh có thể do giảm mô mỡ đột ngột sau khi mắc một bệnh lý nặng gây suy yếu, sau phẫu thuật can thiệp nắn chỉnh biến dạng cột sống,… Các dấu hiệu và triệu chứng của hội chứng động mạch treo tràng trên bao gồm cảm giác no sớm, khó tiêu, buồn nôn, đau bụng ngay sau khi ăn, ợ nóng, đầy hơi,…
Ung thư tá tràng
Ung thư tá tràng là tình trạng tế bào ung thư phát triển tại đoạn đầu của ruột non. Mặc dù nguyên nhân ung thư tá tràng vẫn chưa xác định, nhưng bệnh thường phổ biến ở người lớn tuổi, đặc biệt là ở những người trên 60 tuổi. Triệu chứng ung thư tá tràng giai đoạn sớm không xuất hiện biểu hiện đặc hiệu, khó phát hiện. Đến khi khối u đã phát triển lớn, người bệnh có thể sờ thấy khối u ở bụng kèm theo các triệu chứng như thiếu máu, tắc nghẽn đường tiêu hóa và vàng da.
Có thể nói, các triệu chứng bệnh lý về tá tràng gây ảnh hưởng nghiêm trọng đến sức khỏe và làm suy giảm chất lượng cuộc sống của người bệnh. Do đó, ngay khi nhận thấy dấu hiệu tiêu hóa bất thường, Cô Chú, Anh Chị nên đến gặp bác sĩ để thăm khám.
Mời Cô chú, Anh Chị tìm hiểu thêm các bệnh lý khác nhau:
Hiện nay có nhiều phương pháp giúp chẩn đoán bệnh lý liên quan đến tá tràng, nổi bật trong đó là Nội soi ống tiêu hóa bởi phương pháp có độ chính xác cao. Tuy nhiên, để đảm bảo hiệu quả chẩn đoán và phòng tránh lây nhiễm chéo, Cô Chú, Anh Chị nên tìm đến những địa chỉ nội soi uy tín.
Endo Clinic – Trung tâm Nội soi & Chẩn đoán bệnh lý tiêu hóa hàng đầu Việt Nam
Endo Clinic hiện là trung tâm hiếm hoi chuyên sâu về chẩn đoán và điều trị các bệnh tiêu hóa, trong đó có bệnh lý liên quan đến tá tràng.
Đến với Endo Clinic, Quý khách hoàn toàn an tâm bởi quá trình khám chữa bệnh được đồng hành bởi đội ngũ bác sĩ chuyên môn giỏi, dày dặn kinh nghiệm. Đặc biệt, Endo Clinic còn kết hợp phương pháp Nội Soi Không Đau (Nội Soi Tiền Mê) đạt chuẩn quốc tế với máy móc hiện đại, tân tiến. Qua đó, cam kết hiệu quả chẩn đoán bệnh chính xác lên tới 90% – 95%, và tầm soát ung thư tá tràng lên tới 95 – 99%.
Dựa vào kết quả chẩn đoán, bác sĩ sẽ lên phác đồ điều trị theo Guideline và kê thuốc Brand-name theo từng trường hợp cụ thể, qua đó góp phần tăng hiệu quả điều trị, rút ngắn thời gian phục hồi và ngăn triệu chứng tái phát.
Ngay khi có triệu chứng bất thường về tiêu hóa, Cô Chú, Anh Chị có thể ĐẶT HẸN KHÁM với bác sĩ Endo Clinic, hoặc liên hệ Hotline 028 5678 9999 để được hướng dẫn chi tiết.
Cách chăm sóc tá tràng khỏe mạnh, ngăn ngừa bệnh lý
Để bảo vệ tá tràng khỏe mạnh, giảm nguy cơ mắc các bệnh lý liên quan đến cơ quan này, mỗi người nên:
- Bổ sung thực phẩm giàu chất xơ: Việc thực hiện chế độ ăn giàu chất xơ giúp thúc đẩy nhu động ruột đều đặn và có thể giảm nguy cơ mắc các bệnh về tiêu hóa, bao gồm táo bón, bệnh viêm ruột và ung thư đại – trực tràng. Theo đó, yến mạch, lúa mạch, các loại đậu,… chứa nhiều chất xơ hòa tan tốt cho sức khỏe.
- Có chế độ ăn kiêng phù hợp: Tùy theo bệnh lý mà mỗi người cần xây dựng chế độ ăn kiêng phù hợp. Chẳng hạn, với người bệnh Celiac cần tránh tiêu thụ các thực phẩm giàu gluten như bánh mì, mì ống, bánh quy, bia, ngũ cốc,…
- Ăn chất béo lành mạnh: Bổ sung chất béo lành mạnh giúp tăng khả năng hấp thu các vitamin tan trong chất béo như vitamin A, D, E, K. Chưa kể, một số nghiên cứu cho biết axit béo Omega-3 có thể giảm nguy cơ mắc các bệnh viêm ruột như viêm loét đại tràng.
- Uống nhiều nước: Việc uống nhiều nước mỗi ngày giúp đảm bảo cơ thể nhận được đủ lượng chất lỏng cần thiết. Ngoài nước lọc, Cô Chú, Anh Chị có thể bổ sung thêm trái cây và rau quả chứa nhiều nước như dưa chuột, bông cải xanh, dâu tây, táo, cam,…
- Hạn chế hút thuốc, uống rượu, lạm dụng thuốc: Thuốc lá, rượu bia là những tác nhân làm tăng tiết acid trong dạ dày. Và khi acid dạ dày tăng cao có thể rò rỉ vào tá tràng và bắt đầu ăn mòn lớp niêm mạc ở đó. Chưa kể, theo Hiệp hội Tiêu Hóa Hoa Kỳ, việc sử dụng các loại thuốc kháng viêm không steroid NSAID có thể làm tăng nguy cơ gây viêm loét dạ dày – tá tràng. Chính vì vậy, Cô Chú, Anh Chị nên hạn chế hút thuốc lá, uống rượu và nên tham vấn ý kiến bác sĩ khi dùng thuốc để được chỉ định liều lượng phù hợp.
- Tập thể dục thường xuyên: Một số nghiên cứu cho thấy, tập thể dục có thể làm giảm các hợp chất gây viêm trong cơ thể, qua đó giúp ngăn ngừa triệu chứng của bệnh viêm ruột.
- Quản lý căng thẳng: Căng thẳng tác động tiêu cực đến quá trình tiêu hóa và có liên quan đến một số bệnh lý như tiêu chảy, táo bón, hội chứng ruột kích thích (IBS), loét dạ dày,… Do đó, để tránh các tác hại kể trên, mỗi người nên áp dụng các kỹ thuật quản lý căng thẳng như thở sâu bằng bụng, thiền hoặc yoga.
Hy vọng qua những chia sẻ trên, Cô Chú, Anh Chị đã biết được tá tràng là gì, nằm ở đâu và có chức năng như thế nào. Có thể thấy, tá tràng không chỉ có vai trò quan trọng với hệ tiêu hóa, mà còn có mối liên hệ đến các cơ quan như gan và tuyến tụy. Vì thế, nếu tá tràng không được khỏe mạnh thì hệ tiêu hóa cũng bị ảnh hưởng, dẫn đến nguy cơ xuất hiện nhiều bệnh lý. Do đó, mỗi người nên quan tâm chăm sóc tá tràng khỏe mạnh cũng như nhanh chóng thăm khám nếu nhận thấy những dấu hiệu bất thường, nghi ngờ liên quan đến tá tràng.
Câu hỏi thường gặp
Tá tràng là gì và nằm ở đâu?
Tá tràng là một đoạn hình chữ C ở phần đầu ruột non, nằm bên dưới dạ dày, giữ vai trò quan trọng trong việc phân hủy và hấp thụ các chất dinh dưỡng cần thiết cho cơ thể.
Có những bệnh lý nào liên quan đến tá tràng?
Các bệnh lý tá tràng thường gặp là bệnh viêm ruột, bệnh Celiac, viêm và loét dạ dày – tá tràng,… Khi có vấn đề về tá tràng, Cô Chú, Anh Chị nên gặp bác sĩ để thăm khám và điều trị sớm.
Làm thế nào để ngăn ngừa các bệnh lý tá tràng?
Để ngăn ngừa các bệnh liên quan đến tá tràng, Cô Chú, Anh Chị nên xây dựng chế độ ăn uống khoa học như bổ sung thực phẩm giàu chất xơ, uống nhiều nước, hạn chế uống rượu bia,… Song song đó, người bệnh nên kết hợp điều chỉnh thói quen sinh hoạt lành mạnh gồm tập thể dục thường xuyên, quản lý căng thẳng, hạn chế hút thuốc,…
Tài liệu tham khảo
1. Trung tâm nội soi & chẩn đoán bệnh lý tiêu hóa Endo Clinic.
2. Peter P. Lopez; Shekhar Gogna; Arshia Khorasani-Zadeh. Anatomy, Abdomen and Pelvis: Duodenum. 25 07 2022. https://www.ncbi.nlm.nih.gov/books/NBK482390/ (đã truy cập 07 08 2023).
3. Sherry Christiansen. Duodenum: Anatomy, Location, and Function. 30 11 2022. https://www.verywellhealth.com/duodenum-anatomy-4780308 (đã truy cập 07 08 2023).
4. Melissa Groves. The 11 Best Ways to Improve Your Digestion Naturally. 13 03 2023. https://www.healthline.com/nutrition/ways-to-improve-digestion (đã truy cập 07 08 2023).
5. Sherry Christiansen. Small Intestine: Function, Anatomy, and More. 22 05 2023. https://www.verywellhealth.com/small-intestine-anatomy-4788350 (đã truy cập 07 08 2023).6. Cleveland Clinic. Small Intestine. 12 08 2021. https://my.clevelandclinic.org/health/body/22135-small-intestine (đã truy cập 07 08 2023).
