Theo thống kê của Thư viện Y Khoa Quốc gia Hoa Kỳ năm 2017, co thắt tâm vị là bệnh lý hiếm gặp ở thực quản. Bệnh co thắt tâm vị đặc trưng bởi rối loạn nhu động thực quản và sự suy yếu chức năng co giãn của cơ thắt thực quản dưới (LES) trong quá trình nuốt thức ăn.
Tỷ lệ mắc bệnh co thắt tâm vị mỗi năm là khoảng 1 trên 100.000 người dân trên toàn thế giới, với tỷ lệ hiện mắc chung là 9 đến 10 trong 100.000 người.
Tổng quan về bệnh co thắt tâm vị
Để thức ăn và chất lỏng di chuyển từ miệng xuống dạ dày, cơ thể thực hiện hai quá trình sau khi nuốt:
- Đầu tiên, thực quản phải vận chuyển thức ăn đến dạ dày bằng cách co bóp và thư giãn.
- Sau đó, cơ thắt thực quản dưới sẽ mở ra để đưa thức ăn vào dạ dày.
Tình trạng co thắt tâm vị xảy ra khi cả hai quá trình này không hoạt động bình thường.
Bệnh co thắt tâm vị là gì?
Co thắt tâm vị (tên tiếng Anh: achalasia) là tình trạng rối loạn chức năng mà thực quản mất khả năng đẩy thức ăn xuống dạ dày (bất thường nhu động thực quản) và cơ thắt thực quản dưới mở ra không hoàn toàn (tăng áp lực cơ vòng thực quản dưới) làm ứ đọng thức ăn ở thực quản.
Người bệnh bị co thắt tâm vị do cơ thắt thực quản dưới mở ra không hoàn toàn gây triệu chứng khó nuốt, nuốt nghẹn. Thức ăn đọng lại trong thực quản, đôi khi thức ăn này bị lên men và trào ngược lên miệng, gây vị đắng.
Co thắt tâm vị nếu không được phát hiện và điều trị kịp thời có thể gây ra các biến chứng như viêm thực quản, loét thực quản, suy dinh dưỡng, viêm phổi và có nguy cơ tiến triển thành ung thư thực quản.
Triệu chứng trào ngược (ợ trớ) ở người mắc bệnh co thắt tâm vị do rối loạn từ thực quản dễ bị nhầm lẫn với bệnh trào ngược dạ dày – thực quản (GERD) do rối loạn xuất phát từ dạ dày.
Hiện nay vẫn chưa có phương pháp điều trị chữa khỏi bệnh co thắt tâm vị do sự thoái hóa của các cơ thực quản hoặc do rối loạn dây thần kinh điều khiển cơ không thể hoạt động bình thường trở lại. Mặt khác, các triệu chứng thường có thể được kiểm soát bằng phương pháp nội soi tiêu hóa, liệu pháp điều trị ít xâm lấn hoặc phẫu thuật co thắt tâm vị.
Phân loại bệnh co thắt tâm vị
Theo báo cáo của Thư viện Y Khoa Quốc gia Hoa Kỳ, dựa theo phương pháp đo áp lực thực quản trong chẩn đoán, bệnh co thắt tâm vị được chia thành 3 loại gồm:
- Loại I: đặc trưng bởi cơ thắt thực quản dưới mở không hoàn toàn, thiếu linh hoạt khi co giãn và có rất ít áp lực tích tụ trong thực quản. Đây là tình trạng co thắt tâm vị nhẹ và dễ điều trị.
- Loại II: đặc trưng bởi áp lực ngắt quãng lên thực quản.
- Loại III: đặc trưng bởi các cơn co thắt hoặc co cứng tạo áp lực đồng thời ở thực quản và cơ vòng thực quản dưới. Đây là loại bênh co thắt tâm vị nặng, gây ra các triệu chứng nghiêm trọng như đau ngực dữ dội như cơn đau tim, ảnh hưởng đến giấc ngủ.
Nguyên nhân và nguy cơ gây bệnh co thắt tâm vị
Nguyên nhân co thắt tâm vị vẫn chưa được xác định rõ. Hầu hết các nghiên cứu cho rằng, các yếu tố như mất chức năng dây thần kinh thực quản, rối loạn tự miễn dịch, nhiễm trùng, di truyền,… gợi ý nguyên nhân gây bệnh.
Nguyên nhân gây bệnh co thắt tâm vị là gì?
Hiện nay chưa có bằng chứng rõ ràng nhưng một số nguyên nhân ảnh hưởng đến đường tiêu hóa làm tăng nguy cơ mắc bệnh co thắt tâm vị, bao gồm:
- Mất chức năng dây thần kinh thực quản: các nhà khoa học nghi ngờ nguyên nhân gây co thắt tâm vị là do sự thiếu hụt, tổn thương hoặc thoái hóa các tế báo thần kinh trong thực quản khiến cho cơ thực quản hoạt động không đúng cách. Nhiễm virus hoặc các phản ứng tự miễn dịch có thể gây tình trạng này dù chưa có bằng chứng xác thưc rõ ràng.
- Rối loạn tự miễn dịch: là tình trạng hệ thống miễn dịch của cơ thể tấn công nhầm các tế bào khỏe mạnh trong cơ thể người bệnh. Hệ thống miễn dịch tấn công các tế bào thần kinh trong các lớp cơ của thành thực quản và cơ thắt thực quản dưới.
- Bệnh Chagas: là bệnh nhiễm trùng do nhiễm ký sinh trùng trypanosoma cruzi gây phá hủy các hạch thần kinh tự chủ có thể dẫn đến co thắt tâm vị.
- Yếu tố di truyền: tuy hiếm gặp nhưng bệnh có thể được di truyền từ cha mẹ.
- Khối u thực quản: một số khối u thực quản lành tính hoặc có khả năng tiến triển thành ung thư thực quản cũng có thể gây co thắt tâm vị do chèn ép trực tiếp lên thực quản.
Yếu tố làm tăng nguy cơ mắc bệnh co thắt tâm vị
Một số yếu tố làm tăng nguy cơ mắc bệnh co thắt tâm vị, bao gồm:
- Độ tuổi: bệnh thường phổ biến ở người trong độ tuổi trung niên trở lên.
- Thuốc lá, rượu bia: hút thuốc lá hoặc sinh hoạt trong môi trường có người hút thuốc thường xuyên, uống nhiều rượu bia có thể làm tăng nguy cơ mắc bệnh.
- Chế độ ăn uống: chế độ ăn uống không lành mạnh như ăn nhiều thực phẩm chế biến sẵn, dầu mỡ, chế độ ăn cay nóng cũng làm tăng nguy cơ mắc bệnh co thắt tâm vị.
- Tâm lý căng thẳng, lo âu.
Những ai có khả năng mắc bệnh co thắt tâm vị?
Bệnh co thắt tâm vị có thể xảy ra ở mọi lứa tuổi, giới tính, kể cả trẻ em. Tuy nhiên, các trường hợp sau đây sẽ có nguy cơ mắc bệnh cao hơn như:
- Người trong độ tuổi từ 20 – 60.
- Người mắc hội chứng Down, bệnh tự miễn.
- Người từng mắc bệnh viêm dính thực quản, loét tâm vị.
- Người có chế độ ăn uống thiếu khoa học, ít vận động, thời gian sinh hoạt không hợp lý.
- Người thường xuyên uống rượu bia, đồ uống có cồn, hút thuốc lá và sử dụng các chất kích thích.
Triệu chứng và dấu hiệu bệnh co thắt tâm vị
Các dấu hiệu và triệu chứng bệnh co thắt tâm vị thường mơ hồ và tiến triển chậm theo thời gian. Bệnh có thể kéo dài hàng tháng hoặc nhiều năm mà người bệnh chưa nhận thấy các triệu chứng rõ ràng.
Các triệu chứng bệnh co thắt tâm là gì?
Tùy thuộc vào giai đoạn mà người bệnh có thể gặp những triệu chứng sau:
- Nuốt nghẹn.
- Khó nuốt, cảm thấy thức ăn bị kẹt ở cổ họng.
- Trào ngược (ợ trớ) đột ngột thức ăn và dịch dạ dày chưa tiêu hóa.
- Trào ngược về đêm do thức ăn chưa tiêu hóa xuất hiện ở khoảng 33% người bệnh.
- Ợ nóng.
- Ợ hơi.
- Đau tức ngực, đặc biệt là sau khi ăn. Đây là một triệu chứng không điển hình nhưng có thể xuất hiện khi nuốt hoặc tự phát.
- Ho về đêm.
- Viêm phổi do hít phải thức ăn vào phổi.
- Buồn nôn, nôn ói.
- Mất cảm giác ngon miệng, chán ăn, sụt cân mức độ nhẹ tới trung bình. Đặc biệt, ở người lớn tuổi có triệu chứng khó nuốt và sụt cân nhanh chóng có thể liên quan đến khối u ở thực quản.
Khi nào cần đến gặp bác sĩ thăm khám?
Cô Bác, Anh Chị nên đến gặp bác sĩ tại bệnh viện/phòng khám dạ dày khi nghi ngờ mắc các triệu chứng của co thắt tâm vị, không nên tự mua thuốc uống hay cố gắng chịu đựng vì bệnh lý này kéo dài gây ra rất nhiều biến chứng khác và có thể dẫn đến ung thư thực quản. Bác sĩ sẽ chỉ định các thăm khám lâm sàng và cận lâm sàng nhằm chẩn đoán chính xác nguyên nhân gây bệnh.
Phương pháp chẩn đoán bệnh co thắt tâm vị
Để chẩn đoán bệnh co thắt tâm vị, bác sĩ sẽ khám lâm sàng và cận lâm sàng để đưa ra kết quả chính xác nhất. Khi có kết quả chẩn đoán mắc bệnh co thắt tâm vị, hồ sơ bệnh án của người bệnh sẽ được chuyển cho bác sĩ chuyên khoa tiêu hóa để thực hiện các kiểm tra sâu hơn và tìm ra liệu trình điều trị phù hợp với giai đoạn bệnh.
Khám lâm sàng
Khám lâm sàng sẽ bao gồm các bước thăm khám và thu thập thông tin sức khỏe của Cô Bác, Anh Chị như:
- Xem xét các triệu chứng, biểu hiện mà người bệnh đang gặp phải.
- Kiểm tra hồ sơ tiền sử bệnh án đặc biệt là các bệnh tiêu hóa, các phẫu thuật, dị ứng với thuốc nếu có.
- Kiểm tra các loại thuốc đã và đang sử dụng được kê đơn hoặc mua ngoài kể cả thực phẩm chức năng.
- Hỏi tiền sử bệnh của gia đình có liên quan.
Bác sĩ thực hiện thăm khám tổng quát, tập trung khám tiêu hóa để kiểm tra các dấu hiệu và triệu chứng gợi ý nguyên nhân cơ bản.
Cận lâm sàng
Khi thăm khám cận lâm sàng, bác sĩ sẽ cần làm các xét nghiệm, nội soi tiêu hóa và chẩn đoán hình ảnh để xác định chính xác vị trí và tình trạng bệnh.
Xét nghiệm
Bác sĩ sẽ chỉ định Cô Bác, Anh Chị thực hiện xét nghiệm đo áp lực thực quản để xác định có bị co thắt tâm vị hay không, đồng thời loại trừ các bệnh lý liên quan khác.
Đo áp lực thực quản (Esophageal manometry) giúp đo áp lực co thắt trong thực quản khi người bệnh nuốt. Đo áp lực thực quản được sử dụng để đánh giá nhu động thực quản, sự phối hợp và lực tác động của các cơ thực quản, mức độ co thắt của cơ thắt thực quản dưới và giãn nở của thân thực quản khi nuốt.
Nội soi tiêu hóa
Nội soi tiêu hóa là phương pháp thông dụng và có độ chính xác cao để chẩn đoán các bệnh lý thực quản. Tùy thuộc vào tình trạng sức khỏe, biểu hiện lâm sàng, kết quả xét nghiệm mà phương pháp nội soi có hoặc không có sinh thiết.
- Nội soi thực quản giúp bác sĩ kiểm tra bên trong thành thực quản, dạ dày và tá tràng, xác định vị trí tắc nghẽn ở thực quản.
- Sinh thiết tế bào làm giải phẫu bệnh để kiểm tra các biến chứng như bệnh Barrett thực quản, ung thư thực quản.
Chẩn đoán hình ảnh
Chụp X-quang cản quang là kỹ thuật sử dụng chất tương phản bari để phủ lên niêm mạc thực quản – dạ dày – tá tràng, giúp phát hiện mất nhu động trong quá trình nuốt. Hình ảnh X-quang co thắt tâm vị chẩn đoán mắc bệnh khi thực quản giãn rất to nhưng thuôn nhỏ lại thành hình mỏ chim ở cơ thắt thực quản dưới (LES).
Tiên lượng và biến chứng bệnh co thắt tâm vị
Tiên lượng
Tiên lượng cho bệnh nhân co thắt tâm vị phụ thuộc vào mức độ triệu chứng, tiền sử mắc các bệnh lý khác, độ tuổi và nguyên nhân gây bệnh. Trào thức ăn vào đường hô hấp và ung thư là các yếu tố tiên lượng xấu. Triệu chứng trào ngược (ợ trớ) về đêm và ho nhiều gợi ý sặc phổi. Các biến chứng hô hấp thứ phát do trào thức ăn vào đường hô hấp rất khó chẩn đoán.
Phẫu thuật cắt cơ vòng dưới thực quản hoặc cắt bỏ thực quản có thể được khuyến nghị nếu thủ thuật nong thực quản không hiệu quả. Tỷ lệ hiệu quả điều trị thành công sẽ giảm dần sau mỗi lần nong thực quản. Do đó, bác sĩ sẽ chọn lựa các giải pháp điều trị co thắt thực quản khác nếu thực hiện nong thực quản không mang lại hiệu quả.
Biến chứng bệnh lý
Hầu hết các phương pháp điều trị co thắt tâm vị đều giúp cải thiện và giảm nhẹ các triệu chứng cho gần 95% người bệnh. Tuy nhiên, một số biến chứng của các phương pháp điều trị có thể xảy ra gồm rách thực quản, bệnh trào ngược dạ dày – thực quản (GERD) hoặc các bệnh lý hô hấp do thức ăn di chuyển lên thực quản và đi vào khí quản.
Bệnh co thắt tâm vị ở giai đoạn đầu thường biểu hiện các triệu chứng rất mơ hồ, tiến triển âm thầm nên dễ bị bỏ qua. Người bệnh đến thăm khám thường phát hiện bệnh ở giai đoạn tiến triển, khi thực quản đã giãn to và xuất hiện các biến chứng sức khỏe nghiêm trọng liên quan đến chức năng và cấu trúc của thực quản. Các biến chứng có thể xảy ra bao gồm:
- Viêm, loét thực quản do thức ăn, dịch vị dạ dày ứ đọng lâu ngày.
- Sẹo xơ gây chít hẹp thực quản.
- Viêm phổi hít, áp xe phổi do trào ngược thức ăn.
- Đoạn thực quản giãn to gây chèn ép khí quản, tĩnh mạch, tim,….
- Suy dinh dưỡng nặng ở giai đoạn muộn.
- Bệnh Barrett thực quản là tình trạng axit dạ dày gây ra những tổn thương ở tế bào trong lớp biểu mô niêm mạc thực quản.
- Tỷ lệ mắc ung thư thực quản ở người bệnh co thắt thực quản có thể tăng lên.
Phương pháp điều trị bệnh co thắt tâm vị
Điều trị co thắt tâm vị phụ thuộc vào độ tuổi, tình trạng sức khỏe và mức độ nghiêm trọng của các triệu chứng. Các phương pháp điều trị bệnh sẽ tập trung vào việc giảm áp lực cơ thắt thực quản dưới (LES) để cải thiện lưu thông thức ăn và chất lỏng từ thực quản xuống dạ dày, giảm nhẹ các triệu chứng khó chịu cho người bệnh.
Một số lựa chọn trong điều trị bệnh co thắt tâm vị có thể bao gồm nong thực quản, tiêm botulinum, sử dụng thuốc hoặc phẫu thuật nội soi đường miệng.
Điều trị nội khoa
Các lựa chọn điều trị nội khoa cho bệnh co thắt tâm vị, bao gồm:
- Nong thực quản bằng bóng qua nội soi tiêu hóa: kỹ thuật nội soi chèn một quả bóng vào vị trí hẹp ở tâm vị và bơm căng để làm giãn cơ vòng. Quy trình nong thực quản có thể cần được lặp lại nếu cơ vòng thực quản không mở. Biến chứng của phương pháp này có thể dẫn đến rách cơ vòng thực quản. Khoảng một phần ba bệnh nhân được điều trị bằng phương pháp nong bóng cần điều trị lặp lại trong vòng 5 năm.
- Tiêm thuốc giãn cơ: thuốc Botox (botulinum toxin loại A) được tiêm vào cơ thắt thực quản bằng kim nội soi. Các mũi tiêm có thể cần được lặp lại và có khả năng gây khó khăn hơn cho việc phẫu thuật sau này nếu cần. Tiêm Botox được chỉ định ở người bệnh không thích hợp để thực hiện phẫu thuật hoặc nong thực quản do tuổi tác hoặc tình trạng sức khỏe tổng thể. Tỷ lệ tái phát của phương pháp này khá cao và hiệu quả chỉ kéo dài trong 6 tháng. Tuy nhiên, sự cải thiện triệu chứng sau tiêm thuốc giãn cơ có thể giúp chẩn đoán chính xác bệnh co thắt tâm vị.
- Thuốc: sử dụng thuốc có tác dụng giãn cơ vòng thực quản dưới bao gồm nitroglycerin (Nitrostat) hoặc thuốc chẹn kênh canxi trước khi ăn. Những loại thuốc này chỉ giúp giảm nhẹ các triệu chứng trong thời gian ngắn và có tác dụng phụ nghiêm trọng. Thuốc được chỉ định tạm thời để kiểm soát triệu chứng cho bệnh nhân bị co thắt tâm vị nặng hoặc những bệnh nhân không thể thực hiện được can thiệp thủ thuật hoặc phẫu thuật.
Lưu ý: Người bệnh cần hỏi ý kiến bác sĩ trước khi sử dụng bất kỳ loại thuốc chữa bệnh co thắt tâm vị.
Phẫu thuật điều trị co thắt tâm vị
Các lựa chọn phẫu thuật co thắt tâm vị để điều trị bệnh, bao gồm:
- Phẫu thuật nội soi mở cơ Heller (Heller myotomy): là phẫu thuật cắt mở lớp cơ tâm vị – thực quản, chỉ để lại lớp niêm mạc và dưới niêm mạc tâm vị – thực quản. Việc mở cơ tâm vị có thể gây trào ngược dạ dày – thực quản do vậy phẫu thuật Heller thường được phối hợp với phẫu thuật tạo van chống trào ngược dạ dày – thực quản.
- Phẫu thuật cắt cơ nội soi qua ngã miệng(POEM): là phẫu thuật sử dụng một ống nội soi đưa qua miệng và xuống cổ họng của người bệnh để tạo một vết rạch ở niêm mạc bên trong thực quản và cắt cơ thắt thực quản dưới. Đây là phương pháp điều trị qua nội soi hiệu quả và ít xâm lấn. Người bệnh sau điều trị có khả năng mắc bệnh trào ngược dạ dày – thực quản (GERD) và sẽ được bác sĩ chỉ định sử dụng thuốc uống để điều trị trào ngược dạ dày.
- Cắt thực quản: được thực hiện ở những người bệnh có chu vi thực quản giãn to, xoắn vặn, thất bại với cả hai phương pháp nong thực quản và phẫu thuật.
Tìm hiểu thêm về bệnh trào ngược dạ dày:
Những điểm cần lưu ý
Phương pháp giảm triệu chứng và phòng ngừa co thắt tâm vị
Một số biện pháp tại nhà và thay đổi lối sống có thể giúp Cô Bác, Anh Chị giảm triệu chứng và phòng ngừa co thắt tâm vị, bao gồm:
- Duy trì chế độ ăn lỏng hoặc nhuyễn trong suốt quá trình điều trị.
- Ăn từng miếng nhỏ và nhai kỹ, hạn chế nằm sau khi ăn vì dạ dày cần ít nhất từ 2-3 giờ để axit trong dạ dày giảm xuống.
- Uống nhiều nước trong bữa ăn, có thể uống nước có gas giúp thúc đẩy thức ăn qua thực quản xuống dạ dày dễ dàng hơn.
- Thay đổi chế độ ăn lành mạnh, giàu chất xơ, rau, củ, quả, hạn chế thức ăn chứa gluxid, cay, nóng,…
- Ngừng hút thuốc lá, uống rượu bia.
- Nâng đầu giường khoảng 15 cm (6 inch) giúp giảm các triệu chứng trào ngược axit dạ dày
- Thực hiện tầm soát ung thư tiêu hóa, kiểm tra sức khỏe tổng quát định kỳ để phát hiện sớm những bệnh lý bất thường của cơ thể.
Những điều cần lưu ý về bệnh co thắt tâm vị
- Co thắt tâm vị là bệnh lý gây tắc nghẽn ống tiêu hóa từ thực quản đến dạ dày liên quan đến tình trạng rối loạn vận động thực quản, khiến người bệnh gặp khó khăn về tiêu hóa.
- Khó nuốt, nuốt nghẹn cả chất rắn và chất lỏng là triệu chứng chính của bệnh co thắt tâm vị.
- Phương pháp thường được sử dụng để chẩn đoán co thắt tâm vị là đo áp lực thực quản, chụp X-quang thực quản cản quang và nội soi ống tiêu hóa trên.
- Chẩn đoán phân biệt với các bệnh lý tiêu hóa có triệu chứng tương tự như trào ngược axit, chứng ợ nóng.
- Hiện nay vẫn chưa có phương pháp điều trị triệt để bệnh co thắt tâm vị nhưng có thể tập trung làm giảm áp lực cơ thắt thực quản dưới.
- Phương pháp giảm áp lực tại cơ thắt thực quản dưới có thể làm tăng nguy cơ mắc bệnh trào ngược dạ dày – thực quản (GERD). Theo ước tính có khoảng 20% bệnh nhân bị GERD sau điều trị.
Tài liệu tham khảo
- Trung Tâm Nội Soi Tiêu Hóa – Endo Clinic
- Kristle Lee Lynch. Co thắt tâm vị. 10 2016. https://www.msdmanuals.com/vi/chuyên-gia/rối-loạn-tiêu-hóa/rối-loạn-thực-quản-và-nuốt/co-thắt-tâm-vị (đã truy cập 08 27,2021).
- —. Achalasia. 21 10 2020. https://www.mayoclinic.org/diseases-conditions/achalasia/symptoms-causes/syc-20352850 (đã truy cập 08 27,2021).
- Stoltzfus, Seth. Achalasia. Biên tập bởi University of Illinois. 17 09 2018. https://www.healthline.com/health/achalasia (đã truy cập 08 27,2021).
- Cassoobhoy, Arefa, biên tập viên. Achalasia: What you should know. 01 07 2020. https://www.webmd.com/digestive-disorders/achalasia-what-to-know (đã truy cập 08 27,2021).
- Dhyanesh A. Patel, Brian M. Lappas và Michael F. Vaezi. “An Overview of Achalasia and Its Subtypes” National Center for Biotechnology Information, U.S. National Library of Medicine. 07 2017. https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC5572971/ (đã truy cập 08 27,2021).
