BUỒN NÔN – NÔN ÓI

Nguyên nhân liên quan hệ tiêu hóa

Nguyên nhân liên quan hệ thần kinh trung ương

Nguyên nhân thường gặp: Các hội chứng nhiễm trùng, yếu tố dịch tễ học, thói quen ăn uống cũng là một trong những nguyên nhân phổ biến dẫn đến triệu chứng buồn nôn, nôn ói, bao gồm:

• Nhiễm trùng huyết.
• Ngộ độc thực phẩm.
• Viêm gan cấp.
• Viêm dạ dày – ruột (cúm dạ dày) do vi trùng, virus hay siêu vi như Rotavirus là nguyên nhân hàng đầu gây nên triệu chứng buồn nôn và nôn ói.
• Nhiễm ký sinh trùng đường tiêu hóa.

Đặc điểm: Hội chứng nhiễm trùng, yếu tố dịch tễ học, thói quen ăn uống.

Một số triệu chứng liên quan tiêu hóa

Buồn nôn và nôn ói có thể đi kèm với nhiều triệu chứng khác nhau ảnh hưởng đến hệ tiêu hóa như:

• Chướng bụng.
• Đau bụng hoặc co thắt ruột.
• Thay đổi nhu động ruột.
• Táo bón hoặc tiêu chảy.
• Ợ hơi, ợ nóng.
• Cảm giác nóng rát ở ngực.

Một số triệu chứng khác ngoài hệ tiêu hóa

Một số triệu chứng khác ngoài hệ tiêu hóa có thể đi kèm với tình trạng muốn nôn, nôn ói bao gồm:

• Đau ngực, tức ngực.
• Ho.
• Sốt.
• Nhức đầu.
• Cứng cổ.
• Triệu chứng như cúm (mệt mỏi, sốt cao, đau họng, nhức đầu, đau nhức).
• Thay đổi trạng thái tâm lý hoặc hành vi đột ngột như lú lẫn, mê sảng, hôn mê, ảo giác hoặc hoang tưởng.

Buồn nôn, nôn kết hợp các triệu chứng đi kèm gợi ý nguyên nhân gây bệnh

Các dấu hiệu, triệu chứng đi kèm sau có thể gợi ý nguyên nhân gây buồn nôn, nôn ói:

• Đau bụng buồn nôn, nôn ói thường gợi ý nguyên nhân đến tạng.
• Chướng bụng buồn nôn và bụng cứng gợi ý tắc ruột.
• Nôn ra thức ăn mới ăn vài tiếng và tiếng lộc cộc gợi ý tắc hoặc liệt dạ dày.
• Nôn ói kèm ợ nóng gợi ý bệnh trào ngược dạ dày – thực quản (GERD), GERD có thể xuất hiện với nôn ói mạn tính mà không có triệu chứng trào ngược.
• Nôn ói ra chất giống phân gợi ý tắc ruột hay rò dạ dày – trực tràng.
• Chóng mặt buồn nôn, nôn ói, rung giật nhãn cầu gợi ý viêm tiền đình hay các bệnh lý gây chóng mặt khác.
• Đau đầu buồn nôn, nôn ói gợi ý nôn do Migraine, nôn do nguyên nhân thần kinh thường kèm theo tư thế và các dấu thần kinh khu trú.
• Nôn xuất hiện ở nhiều người cùng ăn với bệnh nhân tại cùng nơi, cùng loại thức ăn gợi ý ngộ độc thực phẩm.
• Nôn ói lúc sáng sớm gợi ý có thai.

Phần lớn các trường hợp buồn nôn, nôn ói ở mức độ nhẹ sẽ tự hết trong vòng 6 – 24 giờ. Khi đó, người bệnh có thể áp dụng các cách chăm sóc giảm nhẹ triệu chứng tại nhà để cải thiện triệu chứng.

Nhưng nếu thuộc một trong các trường hợp sau, người bệnh nên đến gặp bác sĩ để kiểm tra và có cách điều trị thích hợp:

– Dấu hiệu khó chịu buồn nôn, nôn kéo dài hoặc tiến triển nặng hơn sau 1 tuần.

– Hiện tượng buồn nôn, nôn kèm theo các dấu hiệu bất thường.

• Đối với trẻ em dưới 6 tuổi: Vừa nôn vừa tiêu chảy, mất nước, da nhăn nheo, khó chịu, mạch yếu, giảm ý thức, nôn liên tục hơn 2 – 3 giờ, sốt trên 38ºC, không đi tiểu hơn 6 giờ.
• Đối với trẻ em trên 6 tuổi: Trẻ bị nôn ói kéo dài hơn 24 giờ, mất nước, không đi tiểu hơn 6 giờ, căng thẳng, bối rối, mất nhận thức hoặc hôn mê, trẻ bị sốt trên 39ºC.
• Đối với người lớn: Đau đầu buồn nôn dữ dội, cổ cứng, hôn mê, nôn ra máu, mạch đập nhanh, thở nhanh, sốt trên 39ºC, cảm giác muốn nôn kèm đau bụng dữ dội hoặc dai dẳng.

Trong quá trình khám bệnh, bác sĩ sẽ hỏi một số câu hỏi liên quan để chẩn đoán triệu chứng này, bao gồm:

• Cô Bác xuất hiện các triệu chứng buồn nôn và nôn ói từ khi nào? Thời gian kéo dài bao lâu và tần suất xuất hiện bao lâu một lần?
• Cô Bác có cảm thấy muốn nôn hoặc nôn sau khi ăn không?
• Cô Bác có bị sốt không?
• Cô Bác có đang mang thai hoặc mắc bệnh đái tháo đường, chứng đau nửa đầu, bệnh gan, thận hoặc ung thư không?
• Các loại thuốc sử dụng gần đây bao gồm cả thực phẩm bổ sung và thực phẩm chức năng là gì?
• Cô Bác có bất kỳ triệu chứng nào khác đi kèm không?
• Người thân trong gia đình có tiền sử mắc bệnh liên quan đến đường tiêu hóa không?
• Dịch nôn của Cô Bác có màu gì hoặc có gì bất thường trong dịch nôn không?

Trong quá trình khám sức khỏe, bác sĩ sẽ chú ý đến những vấn đề sau đây:

• Dấu hiệu mất nước như nhịp tim nhanh, huyết áp thấp, giảm độ đàn hồi da, mắt trũng và khô miệng.
• Các dấu hiệu chứng rối loạn tiêu hóa nghiêm trọng như chướng bụng, bụng căng phồng hoặc đau dữ dội khi ấn vào hoặc tiếng óc ách (dùng ống nghe đặt trên thành bụng để nghe tiếng óc ách khi lắc bụng) trong trường hợp tắc ruột hoặc tắc môn vị.
• Khám thần kinh nên lưu ý tình trạng mất tập trung, rung nhãn cầu, viêm màng não, dấu hiệu thị giác tăng áp lực nội sọ, xuất huyết võng mạc hoặc bất kỳ bất thường thần kinh nào cho thấy rối loạn não.
• Nếu có các dấu hiệu khi khám bụng, nên hội chẩn ngoại khoa ngay.

Ngoài ra, Cô Bác, Anh Chị cũng cần cung cấp thông tin về các cuộc phẫu thuật đã thực hiện trước đó vì các dải xơ của mô sẹo có thể đã hình thành và gây tắc ruột.

> Xét nghiệm

Xét nghiệm máu và nước tiểu: đối với những trường hợp nôn ói dữ dội, các triệu chứng kéo dài và liên tục hoặc cơ thể xuất hiện dấu hiệu mất nước cần xét nghiệm máu, đặc biệt là mức điện giải, đôi khi cũng cần xét nghiệm gan và nước tiểu.

Đối với phụ nữ trong độ tuổi sinh đẻ cũng được bác sĩ khuyên nên thực hiện thử thai.

> Nội soi ống tiêu hóa

Nội soi ống tiêu hóa trên (bao gồm nội soi thực quản, nội soi dạ dày) là tiêu chuẩn vàng trong chẩn đoán xác định tắc nghẽn thực quản và tắc đường thoát dạ dày.

Ngoài ra, kỹ thuật nội soi hình ảnh tăng cường NBI kết hợp ứng dụng công nghệ trí tuệ nhân tạo AI sẽ hỗ trợ bác sĩ chẩn đoán nhanh hơn, chính xác và đồng nhất về kết quả. Trong quá trình nội soi, nếu bác sĩ phát hiện các nghi ngờ có thể thực hiện sinh thiết và làm giải phẫu bệnh.

> Chẩn đoán hình ảnh

Một số phương tiện chẩn đoán hình ảnh giúp bác sĩ chẩn đoán buồn nôn, nôn ói chính xác bao gồm:

• X-quang bụng đứng không sửa soạn thường được chỉ định nếu nghi ngờ có tắc nghẽn đường tiêu hóa trên. Một số ít trường hợp dạ dày giãn to, có thể thấy được bóng dạ dày trên phim X-quang. Tuy nhiên, X-quang thiếu độ đặc hiệu và độ nhạy. Hình ảnh của chúng có thể bình thường trên bệnh nhân bị tắc ruột không hoàn toàn/bán cấp và viêm dạ dày – ruột cấp có thể gây giãn nở ruột non và có mức nước – hơi.
• X-quang thực quản – dạ dày sử dụng thuốc cản quang (Barit hoặc thuốc cản quang tan trong nước) có giá trị chẩn đoán cao. Đối với hẹp môn vị hay tắc tá tràng, X-quang cản quang giúp xác định tình trạng hẹp hoặc tắc nghẽn (hình ảnh 3 lớp trong hẹp môn vị, hình ảnh thuốc cản quang không xuống được tá tràng hoặc xuống chậm,…), vị trí tắc, dự đoán nguyên nhân gây tắc (như loét, u trong lòng hoặc từ ngoài chèn vào,…).
• Siêu âm bụng thường được bác sĩ chỉ định trong các trường hợp bệnh nhân bị dạ dày giãn to và tăng nhu động. Tuy nhiên, vai trò chính của siêu âm là tìm nguyên nhân gây tắc, ví dụ u dạ dày, u đầu tụy,… và tìm những bất thường đi kèm khác như hình ảnh tắc mật, hình ảnh di căn gan, dịch ổ bụng,…
• Chụp cắt lớp vi tính (MSCT) vùng bụng: MSCT có vai trò rất lớn trong chẩn đoán tắc nghẽn đường tiêu hóa trên.

> Tham khảo thêm: Tìm hiểu 5 bệnh lý đại tràng thường gặp

Trong phần lớn các trường hợp buồn nôn và nôn, người bệnh sẽ tự hết, trừ khi bệnh nhân có bệnh mạn tính tiềm ẩn. Nếu triệu chứng này kéo dài có thể gây ra một số ảnh hưởng tiêu cực cho sức khỏe như:

• Khó thở, khò khè: Dịch nôn tràn vào khí quản, gây cản trở hoạt động hít thở dẫn đến khó thở, thở khò khè, axit trong chất nôn có thể gây kích ứng phổi nghiêm trọng.
• Rách thực quản: Nôn ói làm tăng áp lực trong thực quản và có thể dẫn đến rách niêm mạc thực quản. Các vết rách nhỏ thường gây xuất huyết tiêu hóa trong và đau đớn, nhưng một vết rách lớn có thể gây tử vong. Các bệnh lý liên quan đến rách thực quản như hội chứng Mallory-Weiss (rách thực quản một phần) hoặc hội chứng Boerhaave (rách thực quản hoàn toàn).

• Mất nước và điện giải: Nôn ói khiến dạ dày tống hết thức ăn và chất lỏng ra bên ngoài, làm cho cơ thể mất nước và chất điện giải. Khi bị mất nước, người bệnh sẽ có các biểu hiện như khô miệng, mệt mỏi, đau đầu,… Mất nước nghiêm trọng còn có thể gây ảnh hưởng đến não, tim mạch hay thận.
• Thiếu dinh dưỡng và giảm cân: Triệu chứng nôn ói kéo dài có thể gây suy dinh dưỡng, cân nặng giảm sút và các bất thường về trao đổi chất.

Dùng thuốc

Đối với các triệu chứng từ nhẹ đến trung bình có thể dùng thuốc. Trong các trường hợp nghiêm trọng bao gồm do sử dụng thuốc từ hóa trị liệu, bệnh nhân có thể sử dụng dolasetron.

Đối với trường hợp muốn nôn do say tàu xe, đau nửa đầu hoặc chóng mặt có thể dùng thuốc kháng histamin như (Dramamine), meclizine hydrochloride (Dramamine ít buồn ngủ) hoặc miếng dán scopolamine.

Ngoài ra, còn có một số loại thuốc kê đơn và không kê đơn có thể được sử dụng để kiểm soát và làm giảm cảm giác buồn nôn, nôn ói do mang thai và một số loại chóng mặt khác như promethazine, diphenhydramine và trimethobenzamide.

Biện pháp hạn chế mất nước

Trường hợp nôn quá nhiều có thể dẫn đến tình trạng mất nước. Người bệnh có thể nhận biết qua một số biểu hiện như chóng mặt, mệt mỏi, đi tiểu ít, nước tiểu sẫm màu. Tùy vào tình trạng nôn và mức độ mất nước mà sẽ áp dụng các biện pháp khắc phục phù hợp.

Cách hạn chế mất nước như sau:

• Uống dần dần một lượng lớn nước: Người bệnh có thể uống khoảng 30ml nước trong khoảng 30 phút sau lần nôn cuối. Nếu cơ thể dung nạp, không tiếp tục nôn thì có thể tăng số lượng nước uống để hạn chế tình trạng mất nước. Tránh các thức uống có gas và rượu bia.
• Bổ sung dung dịch bù nước điện giải: Nôn ói và tiêu chảy kéo dài hơn 24 giờ, người bệnh nên sử dụng dung dịch bù nước điện giải để ngăn ngừa và điều trị mất nước.
• Truyền dịch qua tĩnh mạch: Nếu người bệnh bị mất nước nghiêm trọng, cần nhập viện để truyền dịch qua tĩnh mạch giúp bù lại lượng chất lỏng và chất điện giải bị mất.

Người bệnh nôn ói nên bổ sung nhiều nước và chất điện giải để hạn chế tình trạng mất nước.

Thay đổi chế độ ăn

Điều chỉnh chế độ ăn uống cũng là một phương pháp hỗ trợ điều trị triệu chứng buồn nôn, nôn ói mà người bệnh cần lưu ý.

Cách thay đổi chế độ ăn uống như sau:

• Hạn chế ăn thực phẩm khó tiêu: Người bệnh nên giảm bớt các loại thức ăn dạng đặc, thực phẩm có hương vị mạnh, quá ngọt, nhiều dầu mỡ.
• Tránh một số loại đồ uống: Không sử dụng thức uống có cồn như rượu bia hoặc nước ngọt có gas.
• Bổ sung thực phẩm giảm tình trạng buồn nôn, nôn: Người bệnh nên ăn các loại thảo mộc như gừng, bạc hà, quế hay nước trái cây (ngoại trừ cam, bưởi). Với phụ nữ mang thai bị ốm nghén có thể ăn một ít bánh quy giòn khi thức dậy hoặc bữa nhẹ giàu protein (thịt, pho mát) trước khi ngủ.
• Tạo thói quen ăn uống tốt: Người bệnh nên ăn chậm nhai kỹ, chia bữa ăn thành nhiều bữa nhỏ trong ngày, thường xuyên uống nước giữa các bữa ăn, hạn chế uống nước trong khi ăn và cố gắng ăn khi cơ thể cảm thấy giảm cảm giác muốn nôn.

Thay đổi thói quen sinh hoạt

Bên cạnh việc điều chỉnh chế độ ăn uống, người bệnh còn cần phải thay đổi thói quen sinh hoạt để giảm bớt triệu chứng buồn nôn và nôn.

Cách thay đổi thói quen sinh hoạt như sau:

• Điều chỉnh tư thế sinh hoạt: Người bệnh nên nghỉ ngơi ở tư thế ngồi hoặc nằm nghiêng bên trái. Hạn chế tư thế cúi người về phía trước để làm giảm áp lực lên dạ dày. Sau khi ăn hạn chế nằm ngay, nên nâng cao đầu khoảng 12 inch (khoảng 30cm) khi nằm nghỉ ngơi.
• Kiểm soát căng thẳng, dành thời gian nghỉ ngơi: Người bệnh hạn chế hoạt động cơ thể quá mức, nên ngủ nhiều hơn để cơ thể được thư giãn, giảm cảm giác muốn nôn và nôn.
• Tránh sử dụng các loại thuốc gây khó chịu cho dạ dày: Người bệnh nên hạn chế một số loại thuốc như thuốc chống viêm không steroid hoặc corticosteroid.

Có thể thấy, buồn nôn và nôn tuy không phải là triệu chứng quá nghiêm trọng nhưng nếu kéo dài và không điều trị sớm có thể gây nhiều ảnh hưởng đến sức khỏe.

Do vậy, chẩn đoán đúng nguyên nhân gây ra triệu chứng và có phác đồ điều trị rõ ràng rất quan trọng. Trong đó, nếu dấu hiệu muốn nôn và nôn là do các bệnh về tiêu hóa, người bệnh nên đến cơ sở y tế chuyên sâu về bệnh tiêu hóa để kiểm tra và điều trị.

noisoitieuhoa.com là trung tâm hiếm hoi chuyên sâu về Nội soi và Chẩn đoán các bệnh lý tiêu hóa hiện nay. Phòng khám tiêu hóa sở hữu đội ngũ bác sĩ giàu kinh nghiệm, có chuyên môn giỏi đến từ các bệnh viện lớn tại TP.HCM. Kết hợp cùng nhiều trang thiết bị máy móc hiện đại giúp chẩn đoán và điều trị bệnh hiệu quả.

Với phương châm Khám ra bệnh – Trị hết bệnh, endoclinic.vn cam kết chẩn đoán đúng, điều trị tận gốc nguyên nhân và ngăn ngừa triệu chứng quay lại.

Đặc biệt, dịch vụ nội soi không đau (nội soi tiền mê) với quy trình nội soi đạt chuẩn quốc tế giúp bác sĩ không bỏ sót bất kỳ tổn thương nào bên trong cơ thể, chẩn đoán chính xác nguyên nhân gây bệnh lên đến 90 – 95%.

Sau khi đã xác định nguyên nhân, bác sĩ sẽ lập phác đồ điều trị theo guideline phù hợp với từng bệnh nhân và kê đơn thuốc Brand-name chính hãng nhằm mang đến hiệu quả điều trị cao hơn.

Đặt hẹn khám bệnh ngay với phòng khám nội soi dạ dày, đại – trực tràng endoclinic.vn hoặc qua hotline 0939 01 01 01!