Viêm gan do rượu là gì?
Viêm gan do rượu là một hội chứng lâm sàng đặc trưng bởi vàng da mới khởi phát và/hoặc báng bụng (cổ trướng) trên bệnh nhân sử dụng rượu bia lượng nhiều, liên tục và có thể có tiền sử mắc bệnh gan do rượu. Viêm gan do rượu hiện được coi là một dạng suy gan cấp tính. Ở một số bệnh nhân, đợt viêm gan do rượu là biểu hiện đầu tiên của bệnh gan do rượu diễn tiến âm thầm, trong khi ở những bệnh nhân khác, đó là đợt cấp của bệnh xơ gan do rượu đã biết.
Dịch tễ học của viêm gan do rượu không được đặc trưng rõ ràng. Ở nhiều bệnh nhân có bệnh gan do rượu và các biến chứng lâm sàng, khó phân biệt được tình trạng viêm gan cấp do rượu chồng lấp lên bệnh sẵn có. Đó là lý do tỉ lệ mắc bệnh thực sự của nó vẫn chưa được biết. Bệnh nhân thường có biểu hiện “vàng da tiến triển nhanh”, có thể kèm theo sốt, đau bụng, chán ăn và sụt cân. Trong những trường hợp nặng, có tăng áp lực tĩnh mạch cửa rõ rệt và bệnh nhân có biểu hiện cổ trướng, bệnh não do gan hoặc chảy máu tĩnh mạch thực quản. Mặc dù viêm gan do rượu hầu hết xảy ra ở người uống nhiều rượu trong nhiều năm, mối liên quan giữa uống rượu và viêm gan do rượu lại phức tạp. Không phải tất cả mọi người uống nhiều rượu đều bị viêm gan do rượu và bệnh này vẫn có thể xảy ra ở người chỉ uống vừa phải.
Viêm gan do rượu có triệu chứng gì?
Biểu hiện của viêm gan do rượu đa dạng, trong đó vàng da, vàng mắt và bụng to lên (do ứ dịch – cổ trướng) là những biểu hiện thường gặp của viêm gan do rượu.
Ngoài ra, còn có thể có:
Trong trường hợp nặng, bệnh nhân có thể biểu hiện:
- Có nhiều nước trong bụng (báng bụng hoặc cổ trướng)
- Lú lẫn và thay đổi hành vi do tổn thương não bộ vì sự tích tụ các độc tố
- Suy thận, suy gan
Rượu gây viêm gan như thế nào?
Viêm gan do rượu xuất hiện khi gan bị tổn thương do chất kích thích là rượu. Về cơ chế rượu làm tổn thương gan và tại sao rượu chỉ tổn thương một số ít người uống nhiều rượu thì còn chưa rõ. Một giả thuyết được đề xuất là quá trình phân hủy ethanol – loại cồn có trong bia, rượu vang và rượu mạnh – tạo thành các chất có độc tính cao như acetaldehyde. Các chất này tạo ra hiện tượng viêm, phá hủy các tế bào gan. Các tổn thương này dần dần tạo nên những mô sẹo và những nốt nhỏ thay thế mô gan, ảnh hưởng đến khả năng hoạt động của gan. Sự xơ hóa không thể đảo ngược này, gọi là xơ gan, là giai đoạn cuối cùng của bệnh gan do rượu.
Yếu tố nguy cơ
Uống rượu nhiều có thể dẫn đến bệnh gan, và nguy cơ này tăng theo thời gian và số lượng rượu bệnh nhân uống. Tuy nhiên trong một số trường hợp, người uống nhiều rượu lại không mắc bệnh viêm gan hoặc xơ gan, do đó có thể có các yếu tố khác cũng tác động đến bệnh gan. Các yếu tố đó bao gồm:
- Các loại nguyên nhân gây tổn hại tế bào gan khác: người uống rượu lâu năm làm trầm trọng hơn tổn thương tế bào gan ở những bệnh nhân đã có loại viêm gan khác, nhất là viêm gan do vi rút. Nếu bệnh nhân đã mắc bệnh viêm gan do vi rút và có sử dụng uống rượu – dù lượng vừa hoặc nhiều – đều làm tăng khả năng mắc xơ gan hơn so với người không uống rượu.
- Suy dinh dưỡng. Uống nhiều rượu làm giảm sự ngon miệng, khiến bệnh nhân ăn ít và ngược lại các chất thoái giáng của rượu không cho cơ thể hấp thu, đồng thời phá vỡ các chất dinh dưỡng, nhất là protein, một số loại vitamin và mỡ. Trong cả hai trường hợp, thiếu các chất dinh dưỡng đều làm tăng tổn thương tế bào gan.
- Béo phì.
- Yếu tố gen. Đột biến của các gen có vai trò chuyển hóa rượu làm tăng thời gian tồn tại của rượu trong cơ thể có thể làm tăng nguy cơ mắc bệnh gan do rượu, cũng như mắc các bệnh ung thư có liên quan đến rượu và các biến chứng khác của uống nhiều rượu. Tuy nhiên vẫn chưa xác định chính xác được những gen có liên quan.
Chẩn đoán viêm gan do rượu
Chưa có xét nghiệm không xâm lấn nào đáng tin cậy để chẩn đoán xác định viêm gan do rượu ở một bệnh nhân có bệnh gan mạn do rượu. Một đặc điểm cơ bản của viêm gan do rượu là tỉ lệ AST/ALT (2 loại men gan) tăng, thường lớn hơn 2, (nhưng giá trị men gan vẫn thường <300 IU/L). Tỉ lệ AST/ALT đặc trưng này được cho là kết quả của việc không tăng ALT, điều này phụ thuộc vào hoạt tính của pyridoxal 5′-phosphate. Enzyme này thường bị cạn kiệt ở những người nghiện rượu, dẫn đến mức ALT tương đối thấp so với AST. Bilirubin huyết thanh thường tăng cao trong bệnh nặng, cũng như INR do suy giảm chức năng tổng hợp của gan. Hạ albumin máu thường gặp do suy giảm chức năng gan hoặc suy dinh dưỡng. Rượu cũng làm tăng GGT.
Chẩn đoán viêm gan do rượu thường được thực hiện dựa trên cơ sở lâm sàng, tiền sử sử dụng rượu quá mức kết hợp với một số chỉ số sinh hóa xét nghiệm. Sinh thiết gan có thể hữu ích để xác định sự hiện diện của viêm gan thoái hóa mỡ do rượu và đã được xác nhận trong các hướng dẫn thực hành lâm sàng gần đây. Sinh thiết đặc biệt có giá trị trong việc xác định các đặc điểm lâm sàng không điển hình hoặc khi chẩn đoán vẫn còn nghi ngờ. Nhiễm trùng, đặc biệt là viêm phúc mạc do vi khuẩn tự phát, phải được loại trừ vì chúng có thể xuất hiện với các phát hiện lâm sàng tương tự (đau bụng, sốt, tăng bạch cầu) và vì chúng là chống chỉ định của liệu pháp cụ thể với corticosteroid. Đánh giá huyết thanh đối với viêm gan vi rút cũng nên được thực hiện. Hình ảnh bằng siêu âm Doppler là quan trọng để loại trừ các rối loạn về mật hoặc mạch máu và để đánh giá ung thư biểu mô tế bào gan cùng tồn tại. CT hoặc MRI tăng cường chất cản quang thường hữu ích để xác nhận kết quả siêu âm
Biến chứng viêm gan do rượu
Các biến chứng của viêm gan do rượu gồm có:
- Tăng áp lực tĩnh mạch cửa. Máu từ ruột non, lách và tụy vào gan qua một mạch máu lớn gọi là tĩnh mạch cửa. Nếu mô sẹo làm chậm tuần hoàn máu qua gan, máu bị ứ đọng lại, làm tăng áp lực trong tĩnh mạch này (tăng áp tĩnh mạch cửa).
- Giãn các tĩnh mạch. Khi tuần hoàn máu qua tĩnh mạch cửa bị cản trở, máu ứ đọng ngược lại trong các mạch máu khác của dạ dày và thực quản. Các mạch máu này thành mỏng và chứa nhiều máu hơn làm tăng khả năng vỡ gây xuất huyết. Xuất huyết ồ ạt trong phần trên của dạ dày hoặc thực quản từ các mạch máu này là một tình trạng đe dọa tính mạng cần cấp cứu ngay.
- Cổ trướng. Viêm gan do rượu có thể làm dịch ứ đọng nhiều trong ổ bụng (báng bụng – cổ trướng). Dịch này có thể bị nhiễm trùng và cần được điều trị kháng sinh. Mặc dù đây không phải là biến chứng đe dọa mạng sống ngay nhưng cổ trướng thường là dấu hiệu của viêm gan do rượu nặng hoặc xơ gan.
- Vàng da. Xuất hiện khi gan không thể loại bỏ bilirubin – sản phẩm thoái biến của các hồng cầu già. Bilirubin tích tụ và lắng đọng trong da và tròng trắng mắt, tạo ra vàng da, vàng mắt.
- Bệnh não do gan. Gan bị tổn thương làm giảm khả năng đào thải độc tố. Sự tích tụ các độc tố có thể làm tổn thương não bộ, dẫn đến thay đổi tình trạng tinh thần, hành vi và nhân cách (bệnh não do gan). Các dấu hiệu và triệu chứng của bệnh não do gan gồm có hay quên, lẫn lộn và các thay đổi tâm trạng, trong những trường hợp nghiêm trọng nhất là hôn mê.
- Gan hóa sẹo (xơ gan). Theo thời gian, tình trạng tổn thương gan xảy ra trong viêm gan do rượu có thể gây ra sự hóa sẹo không thể đảo ngược được của gan (xơ gan). Xơ gan thường dẫn đến suy gan, xảy ra khi gan đã bị tổn thương không còn khả năng hoạt động hữu hiệu được nữa.
- Suy thận.
Điều trị và thuốc
- Việc điều trị viêm gan do rượu dựa trên các biện pháp chung và có thể cụ thể cho từng cá thể.
- Kiêng rượu là quan trọng nhất và quản lý tích cực các rối loạn do sử dụng rượu là rất quan trọng để đạt được mục tiêu kiêng rượu. Bệnh nhân phải được theo dõi chặt chẽ về các triệu chứng cai rượu. Những bệnh nhân này cũng thường xuyên bị suy dinh dưỡng và hỗ trợ dinh dưỡng chuyên sâu là rất quan trọng. Điều này có thể đạt được thông qua các bữa ăn và thực phẩm bổ sung có hàm lượng calo cao, hoặc thông qua đường ăn uống nếu cần thiết.
- Bệnh nhân bị viêm gan do rượu nặng thường phải nhập viện để xử trí và đôi khi cần nhập viện khoa chăm sóc đặc biệt.
- Nhiễm trùng cực kỳ phổ biến ở bệnh nhân viêm gan do rượu. Có thể dùng kháng sinh theo kinh nghiệm nếu nghi ngờ nhiễm trùng cao. Tổn thương thận cấp tính cũng là một biến chứng phổ biến khác của viêm gan do rượu và thường là do hoại tử ống thận cấp tính và hội chứng gan thận. Do có mối liên hệ chặt chẽ với tỷ lệ tử vong, nên việc phòng ngừa và điều trị sớm tổng thương thận cấp tính là điều tối quan trọng.
- Hai liệu pháp cụ thể được chấp nhận cho viêm gan do rượu là prednisolone (hoặc prednisone) và pentoxifylline.
- Corticosteroid đã được sử dụng trong điều trị viêm gan do rượu trong hơn 40 năm. Công thức được nghiên cứu nhiều nhất là prednisolone 40 mg mỗi ngày trong 1 tháng.
- Pentoxifylline ức chế sự tổng hợp của yếu tố hoại tử khối u, yếu tố này tăng lên ở bệnh nhân AH. Một thử nghiệm ngẫu nhiên đã chứng minh khả năng sống sót ngắn hạn được cải thiện khi dùng thuốc này do giảm tỷ lệ mắc hội chứng gan thận. Tuy nhiên, một nghiên cứu gần đây cho thấy nó kém hiệu quả hơn so với prednisolone. Trên thực tế, pentoxifylline thường được dùng như một biện pháp điều trị cho những bệnh nhân có chống chỉ định với liệu pháp corticosteroid (tức là nhiễm trùng không kiểm soát được, chảy máu đường tiêu hóa).
- Cuối cùng, ghép gan cứu cánh ở những bệnh nhân được chọn lọc cao đã được chứng minh là cải thiện đáng kể khả năng sống sót.
Phòng ngừa viêm gan do rượu
Có thể làm giảm nguy cơ viêm gan do rượu bằng các biện pháp:
- Uống rượu lượng vừa phải, nếu không kiêng được. Đối với người khỏe mạnh, lượng vừa phải có nghĩa là dưới một ly một ngày đối với nữ ở mọi lứa tuổi và nam trên 65 tuổi hoặc dưới hai ly một ngày đối với nam tuổi 65 trở xuống. Cách duy nhất chắc chắn để phòng ngừa viêm gan do rượu là ngưng rượu. Nếu đã từng được chẩn đoán viêm gan do rượu, bệnh nhân được khuyên kiêng rượu tuyệt đối.
- Kiểm tra tương tác thuốc và rượu trước khi sử dụng. Hãy kiểm tra tương tác của các loại thuốc mua tại nhà thuốc tây để tìm các cảnh báo về việc dùng chung với rượu. Đồng thời hãy hỏi bác sĩ xem uống rượu có an toàn không khi sử dụng các loại thuốc được kê toa. Không uống rượu khi sử dụng các loại thuốc có cảnh báo biến chứng khi kết hợp với rượu. Điều này đặc biệt đúng đối với các thuốc giảm đau không cần kê toa như acetaminophen (Tylenol, …).
- Hãy tránh các tác nhân gây viêm gan khác. Viêm gan vi rút là một bệnh gan lây nhiễm cao. Nếu không được điều trị, nó có thể dẫn đến xơ gan. Nếu bị đồng thời viêm gan vi rút và uống rượu sẽ làm tăng khả năng bị xơ gan.
Tài liệu tham khảo
- Alcoholic Liver Disease – Yamada’s Textbook of Gastroenterology, 2 Volume Set-Wiley-Blackwell (2016)
- Alcoholic hepatitis – MyoClinic
- Alcoholic Hepatitis – Johns Hopkins Hospital
